در افغانستان ابدات تاریخی و مناطق توریستی زیادی هستند که هنوز بخوبی معرفی نشده اند. اما تعدادی ازین آبدات کاملاً به فراموشی سپرده شده اند. درینجا صحبت از یکی از مناطق زیبا و دیدنی در گوشه فراموش شده ی این سرزمین است.
یکاولنگ که زمانی مرکز تابستانی شاهان بامیان بود، اکنون ولسوالی متروک و محروم از امکانات اولیهِیی بیش نیست. در یکاولنگ بقایای گذشته نسبتاً شکوهمند نیاکان ما هنوز پابرجاست و می تواند در کنار سایر مناظر دیدنی و آثار تاریخی موجود در بامیان به رشد صنعت توریزم کشور کمک کند. در ذیل چند بنای تاریخی یکاولنگ معرفی می شوند:
اول: در قسمت سی مایلی سمت شمال شهرک نیک مرکز ولسوالی یکاولنگ دره یی جود دارد که بنام جودان مشهور است. در شروع این دره قلعه بسیار قدیمی به همین نام در میان آوارها هنوز نیمه ویران ایستاده است و توجه عابران را بخود جلب می کند. اکثر دیوارهای قلعه جودان فرو ریخته ولی برجهای مستطیل شکل شمال غربی آن هنوز کاملاً فرو نریخته و می تواند معرف خوبی از معماری آن زمان باشد. خشت های قلعه یاد شده دارای ۵۰ سانتی متر طول و ۱۲ سانتی متر ارتفاع می باشند و سطح داخلی قلعه از یک نوع خاک با استقامت بسیار بالا پوشانده شده است.
دوم: در ۸۰ مایلی نیک واقع در قریه سختگی، با لای تپه یی با ارتفاع حدود ۱۰۰ متر بنای بزرگی تاریخی دیده می شود که دارای چهل برج است و همه برج های این بنا به پستی ها و بلندیِهای همین تپه موقعیت دارند و سمت دیدشان به طرف دره های اطراف واقع است. این قلعه در تقاطع سه دره قراردارد. یکی ازین دره ها در سمت غر ب قلعه واقع شده و بنام دره چهل برج یاد میشود. و در کوه سمت غربی قلعه آثار جوی آبی که تا کنار قلعه در جریان بوده هنوز باقیست. مردم محل آنرا جوی فرهاد میگویند وبه روایتی میگویند در همین بنای تاریخی شیرین معشوقه فرهاد زندگی میکرده است. دره دوم از سمت شرق قلعه به طرف شمال یعنی به سوی ولایت فعلی سرپل امتداد یافته و دره سومی از طرف شمال قلعه به جانب شرق افتاده است که ولسوالی های بلخاب، یکاولنگ و کوهستانات را باهم وصل می سازد. از زیر این بنای تاریخی دریایی که از بند امیر سرچشمه میگیرد گذشته و به سوی ولایت سرپل در جریان میباشد. برجهای چهل گانه این بنا به شکل مدور با خشت و کاهگل تعمیر گردیده اما بقایای بسیار کمی ازانها باقیمانده. از داخل برج های قلعه به سمت دریا راهی زیر زمینی به طول ۶۰ متر وجود دارد و گفته می شود در مواقع جنگ و حالات اضطرار ازین راه زیر زمینی برای تامین آب ساکنان قلعه استفاده می شده است. زمان بنای این قلعه برای مردم محل آشکار نیست اما گفته می شود قدمت آن به پیش از حمله چنگیز خان میرسد.
سوم: در حدود پنج کیلومتری شرق شهرک نیک، کوتلی به ارتفاع ۲۰۰ متر واقع شده که در قسمت نیمه این کوتل آثار آبادی از زمانه های دور باقی مانده است. کمی دورتر ازان کوتل، محلی بنام بربر در تقاطع سه دره (دره یی که به سوی بندامیر میرود، دره یی که از سمت شهر بامیان می آید و دره یی که به جانب مرکزنیک امتداد یافتته) موقعیت دارد که گفته می شود معبر راه ابریشم و یکی از مناطق بسیار مهم تجارتی بوده است. موسفیدان منطقه به نقل از اجداد خود افسانه هایی در مورد بربر که گفته می شود شخص قدرتمندی بوده؛ بیاد دارند و به این باورند که بربر زمانی می زیسته که دین اسلام به این منطقه آورده شد و او آخرین حاکم غیر مسلمان دران منطقه بود. به روایت مردم محل، بربر همه چیز را رام کرده بود جز آب بند امیر و آژدهای بامیان را، ازینرو او از دو چیز و یک فرد در هراس بود: آب بند امیر، اژدهای بامیان و حضرت علی.
افراد غیر مسوول در جریان سه دهه اخیر بطور گستره دست به کاوش های غیر فنی در محلات تاریخی یکاولنگ زده اند و آثار تاریخی زیادی به غارت رفته است.