نویسنده: علی امیری استاد دانشگاه ابن سینا
دردهه پنجاه قرن بیستم، سه دانشجوی ترک هم صنف، در دانشکاه صنعتی استانبول در رشته انجینری میکانیک درس می خواندند که بعدها هرکدام شان نقش های مهم، اما متفاوتی، در تاریخ کشورشان بازی کردند. این سه یار مکتبی نجم الدین اربکان، سلیمان دمیرل و تورگوت اوزال بودند. اوزال اواخر دهه هشتاد واوایل دهه نود رئیس جمهور ترکیه بود. او مخصوصا با آزاد سازی اقتصادی و تقویت بخش خصوصی سهم مهمی در ثبات و استحکام دموکراسی ترکی گرفت.
سیاست های آزاد سازی او به اقشار گوناگون از جمله اسلام گرایان مجال کار و در نتیجه سیاست ورزی داد. بعد از کودتای ۱۹۸۲ اوزال را می توان بنیانگذار اقتصادی ترکیه جدید خواند. سلیمان دمیرل در مقام رهبر «حزب عدالت» و نخست وزیر، آغاز گر روندی شد که درسیاست امروز ترکیه نگاه به شرق خوانده می شود. در سال ۱۹۸۰ که دولت اسرائیل بیت المقدس را پای‌تخت دایمی خود اعلام کرد، به دستور سلیمان دمیرل قونسولگری ترکیه در بیت المقدس بسته و روابط دو کشور در سطح دفتر حافظ منافع تقلیل یافت. پیام این عمل این بود که ترکیه به افکار عمومی در جهان اسلام احترام می گذارد و پیوند با غرب به معنای گسست از دنیای اسلام نیست.
سیاستی که اکنون داود اوغلو وزیر خارجه کنونی ترکیه می خواهد آن را با مرکز قرار دادن استانبول درسطح گسترده تری به اجرا در آورد. این سیاست گرچه ازمدت ها پیش خود را در رفتار دولت مردان ترک نشان داده است، اما میزبانی اخیر ترکیه در مناقشه هسته ای میان ایران و گروه ۵+۱ فاز اجرایی این سیاست را کلید زده است. یار سوم نجم الدین اربکان بود که بنیانگذار اسلام گرایی مدرن در ترکیه خوانده شده است. او پس از کوشش های سیاسی بسیار که در خلال آن، دو بار معاون صدر اعظم شد (معاون بلنت اجویت و سلیمان دمیرل)، سرانجام حزب رفاه را تأسیس کرد ودر دهه نود در ائتلاف با «حزب راه حقیقت» تانسوچللر به نخستین نخست وزیر اسلام گرای ترکیه بدل شد.
او اتحادیه اروپا را «باشگاه مسیحیان» خواند، گروه دی ۸ را ازکشور های مسلمان تشکیل داد و برای توسعه و صنعتی شدن توجه به ارزش های بومی را قابل توصیه و توجه دید و بدین ترتیب نگرانی ارتش را برانگیخت و بنا براین تا حدودی تحت فشار از قدرت کناره گرفت و حزبش منحل شد. از مصالح ازهم‌پاشیده حزب رفاه، حزب فضیلت سر در آورد ولی این دومی نیز به انحلال زود هنگام روبه رو شد و از دل آن حزب «سعادت» به رهبری رجایی کوتان و حزب «عدالت وتوسعه» به رهبری رجب طیب اردوغان بیرون آمد.
اردوغان اکنون همزمان وارث این سه مهندس است. او در اقتصاد راه اوزال را ادامه داد، در تماس با غرب، سیاست های سلیمان دمیرل را واقع بینانه یافت و در توجه به ارزش های بومی و رعایت حقوق اقشار محافظه کار جامعه، به راه سلف صالح خود اربکان گام نهاد. از این سه مهندس- سیاست مدار ترک، اکنون تنها سلیمان دمیرل پیر زنده است که چند روزی پیش از مرگ اربکان در شفاخانه ای که او در آن بستری بود حضور یافت و از اختلافات سیاسی و دوستی های شان در دانشگاه یاد کرد واز یکدیگر حلالیت خواستند.
اوزال در دهه نود مرد و اربکان تازه رخ در نقاب خاک کشیده است. اما راهی که این سه رفیق و رقیب هرکدام به مدل و روش خود گشودند، اکنون در وجود اردوغان به گونه صلح و آشتی رسیده و در واقعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ترکیه معاصرادامه می یابد. سیاست شمول گرایی( هم شرق هم غرب، هم اسلام وهم نوگرایی) که اکنون درترکیه جریان دارد، هیچ سیاستمداری این کشور را که دل در گرو پیشرفت مردم ترک داشته اند نا امید نمی کند.
ترکیه اکنون هم شرق را می خواهد هم غرب را، هم عضو ناتو است وهم عضوسازمان کنفرانس اسلامی، هم در پی پیوستن به اتحادیه اروپا است و هم می خواهد الگوی تازه از دینداری و دولت داری به جهان اسلام ارایه کند. اوزال دیرها پیش مرده است، اربکان تازه درگذشته است، اما دمیرل پیر، بی تردید، رؤیاهای خود وآندو یار درخاک خفته اش را در ترکیه معاصر بیش از هر زمانی دیگر به تحقق نزدیک می بیند.
شبکه ی سرتاسری مردم هزاره