هرچند هنرمندان را آثارشان تفسیر و تعریف میکنند، اما بخاطریکه بختیاری درپهلوی کار گرافیک و کاریکاتور، فیلمساز برجسته کشورنیزاست ازاینرو گفتیم تا فرصتی است، آنرا غنیمت شمرده و با ایشان مصاحبه ای داشته باشیم تا بیشترازخودشان بشنویم.
این مصاحبه اختصاصی را امین وحیدی البته ازراه دور و به صورت آنلاین با وی انجام داده است.
نام آشنای بشیربختیاری را همه شنیده ایم، خصوصاً که آثار وی را با نام هنری “باچه آزره” درسایت های مختلف بخصوص درکابل پرس دیده ایم.
بختیاری ازبهترین کاریکاتوریست ها و طراحان گرافیک کشوراست که تا کنون آثارگرافیکی و کاریکاتورش درسایت های مختلف نشرگردیده است و هنرش علاقه مندان زیادی دارد. ظرافت، پختگی و گویایی آثار بختیاری نیازی به تعریف ندارند چون همه خود گویا اند!
هرچند هنرمندان را آثارشان تفسیر و تعریف میکنند، اما بخاطریکه بختیاری درپهلوی کار گرافیک و کاریکاتور، فیلمساز برجسته کشورنیزاست ازاینرو گفتیم تا فرصتی است، آنرا غنیمت شمرده و با ایشان مصاحبه ای داشته باشیم تا بیشترازخودشان بشنویم.
این مصاحبه اختصاصی را امین وحیدی البته ازراه دور و به صورت آنلاین با وی انجام داده است.
بشیربختیاری یکی از فعال ترین همکاران سایت کابل پرس است
سؤال اول: درکشوری مثل افغانستان شما منحیث کاریکاتوریست چه مسئولیتی احساس مینمایید؟
بختیاری: درکشوری با شالوده های بیمار و شیرازه ازهم گسیخته ای که فاشیزم قومی بُردهمگانی دارد، در کشوری که شعارمُحصلین شان مرگ بردانشگاه یعنی زنده باد خریت باشد، درکشوریکه میمون انکشاف یافته یی مثل کریم خرم وزیر فرهنگش باشد، درکشوریکه فرهنگ انتحار سبغه ی دیانت داشته باشد، درکشوریکه ریس جمهور و رده های اول کشوری اش جزتبعیض ودروغ چیزی نبافند، بجای احساس مسولیت یا باید نان را به نرخ روز چوبخط کرد یا پشت میله های محبس باید جان سپرد.
سؤال: شما زبان طرح کاریکاتوررا با زبان متن قلم چگونه مقایسه مینمایید؟
بختیاری: بعقیده من کاریکاتورکلام صریح تصوری و ایجاز یک متن طویل و خسته کننده ی میباشد که بزبان خاصی تحریر میگردد.گاهی یک کاریکاتور یا کارتون با چند خط ساده خویش یک کتاب معنا را زیربغل دارد، زبان کاریکاتور زبانیست که مقید به کلتوریازبان خاصی نمی باشد وکاریکاتوراین سخاوت را دارد که تبعیض میان فرنگی ودری زبان یا سیاه و سفید قایل نیست همه همسان زبان کاریکاتوررا میدانند. کاریکاتور تنها ترین زبان مشترک اولاد آدمست درحالیکه متن نوشته نیاز به سواد خاص دارد. چشمان نیلی وبادامی هردوبا دیدن کاریکاتور ولو با چند خط ساده ،معنی ومفهوم را درمیابند ودریک جمله کاریکاتورزبان ترجمه شده همه ملل وفرهنگ هاست که هیچ متن قلمی ازین توانایی برخوردار نیست. سؤال: چه خوب خواهد بود، کمی هم درمورد دیگرفعالیت های گرافیکی و فلمسازی تان نیزمعلومات بدهید.
بختیاری: کارهای گرافیک من نیز مثل کاریکاتورهای من متاسفانه خالی از کاستی نبوده اند. اما با این همه تقریبا از ۲۰ سال بدین سو روی گرافیک ، طراحی مدرن ، کارتون و فیلم های ویدیویی کار میکنم و صدها؛ لوگو،پوستر، بلبورد، جلد کتب وغیره ازکارهای من قبولی شان را درنشر گرفته اند و فعلن نیز با تعدای از جراید غربی همکاری دارم.
درمورد فیلم: من روی کارهای داستانی – هنری کمتر کارکرده ام و اغلب کارهای اجرایی من مستند بوده اند. من دردوران جنگ علیه تجاوزشوروی وجنگهای داخلی حدود بیش از دوصد فیلم مستند را ساختم واولین وآخرین ژورنالیستی بودم که از عملیات های مجاهدین دردوران پرآشوب حضور روسها، از داخل شهر کابل فیلم تهیه نمودم . حدود ده ماه را در تلویزیون طلوع سرگرم ساخت برنامه های تفریحی (دوبله کاتور،آلبم هفته وخبر) بودم اما از محیط کاری این شبکه خوشم نیامد قراردادم را با آنها فسخ نمودم ودوسال اخیررا درکابل مشغول ساخت کلیپ های تبلیغاتی تلویزیونی بودم و کلیپ های که تهیه نمودیم خوشبختانه از بیشترین کلیپ های بود که درکابل توفیق نشریافته وروی آنتن رفتند واینک که یک سال از مسافرت من میگذرد هنوز این کلیپ ها از شبکه های کابل نشر میگردند.
سؤال: اگرکمی از جایگاه هنر کاریکاتوردرمیان مردم ومطبوعات وطن برای خوانند گان ما بگویید ، خوانندگان مستفید خواهند شد.
بختیاری: متاسفانه کاریکاتور درکشورما چنان موضوعات بسیاردیگرمحل از اعراب نیافته است. دربازار مترقی تکنالوجی امروز هنوز خیلی از دست اندرکاران مطبوعات کشور میخواهند سنت ۵۰ سال قبل را درین جا حفظ نمایند. کهنه گرایی درافغانستان یک تابو شده است. من از مطبوعاتچی های میگوییم که کار با کمپیوتررا مباح ندانسته وخلاف اصول اسلامی! ودینی! شان میدانند. هنوزهستند کسانی که از درج عکس در نشریه ی شان ابا میورزند وهستند کسانی که هنوزمعتقد به حروف سُربی و چوبی هستند. فعلا اطلاع ندارم اما روزنامه انیس یک سال قبل را مشاهده فرمایید. با این وضعیت ناهنجار کاریکاتور یاهنر های مترقی دیگر حق دارند که درین کشور احساس مظلومیت کنند.
سؤال: شما بیشتردرکارهایتان ازچه چیزهایی الهام میگیرید؟
بختیاری: بنده به مسایل که بیشتر روی زبان هاست کمترتوجه داشته ام. یعنی عادتا میخواهم حرفهای را که ناگفته خواهند ماند را عرضه نمایم .همیشه خواستم از طرح کارتون این بوده است که بایدروی اندکهای که درآینده گلوگیر میشوند ذربین گرفت و میخواهم مخاطبم رامتوجه نمایم که روی این گفتنی هاوموضوعات دارد عنکبوت فراموشی تارمیتند.بیا اگر توانی داری کاری بکن که فردا دیر خواهند بود!بعنوان مثال اگر از تریاک فروشی کرزی یا جاسوسی اسدالله خالد،یا فتوا فروشی شیخ آصف ویا وردک گرایی فاروق وردک و پشتون گرایی احمدزی وووکارتونی بکشیم.این یعنی ایهاالناس!من آخرین کسی هستم که ازین موضوع آگاهی یافتم و برایم جالب است درحالیکه این دیگر برای مردم جالب نبوده و تازگی ندارد زیرا مردم این صفحه را قبل از من خوانده اند.
سؤال: دراکثرکارهایتان ، شما مشخصه های خاص شناسایی کرکترهای کاریکاتورهایتان حفظ کرده اید، دراین باره اگرروشنی بیشتری بیاندازید خیلی جالب خواهد بود.
بختیاری: شخصیت ها یا کرکترهای ثابت همیشه نقش امضای یک کاریکاتوریست را داشته وکاریکاتوریست را اغلب با این کرکترها میشناسند.کسانی که کرکترهای شان شکل معین یافته اند دیگر کمتر نیاز به امضا زیر آثار شان دارند. چنانچه مشاهده میفرمایید در کارهای من اغلب از ابزار استفاده میگردند. ولی درمورد آدمک ها یاکرکتر های کاری من، آنها ازمیان مردمی انتخاب گردیده اند که یک عمر درکنار شان بوده ام. تعدادی از دوستان با اعتراض برمن گوشزد نموده اند که شخصیت های کاری شما متوجه یک قوم خاص میباشند درحالیکه این طور نیست اگر یک عده از شخصیت های کاری من بینی زین اُشتری و چشمان حد قه دریده وسرمه کشیده یا لنگی اوغانی دارند آنها بیشتر طالبان هستند و یک انتحاری یا یک طالب و رهزن یا آدمکش دیگرنمیتواند شخصیت جز این داشته باشد و کار باید قرب حقیقت داشته باشد.به همین دلیل این نماد های توحش با لنگی نامنظم،تعویذ سبز روی شانه ،واسکت،ریش انبوه ،چشمان دریده وسرمه کشیده،قدخمیده ومطیع ،پاهای برهنه وپهن، هیکل خشن وگوش بفرمان حضور پیدا میکنند .
اگردرصفحات قبلی تاریخ ، مردم ازین کرکتر سیلی خورده اندوحق شان غصب گردیده اند،اگر احمد شاه درانی با این کرکتر به قتل عام ، تاراج وتباهی مردم هند پرداخت. اگرامیر عبدالرحمن با این هیکل؛ بخش اعظم هزاره ها، تاجیک ها،نورستانی ها،ترک ها و پشتونهارا نابود کرد.اگر ۲۵۰سال این کرکترها مایه ی مباهات،عظمت و افتخار این کشور بودند.بگذار امروز کمی حقیقت این نماد آتیلایی برملا گردد. بگذار مردم بدانند که انگریز، روس، پاکستان امریکا ووودر سایه این کرکتر های شوم وپلشت چه ها در حق این مردم کردند. مردم باید باروی دیگراین سکه اشناشوند.باید ملا تروجان هارا به همه معرفی کرد.
سؤال: آیا تا کنون با عکس العمل های خشن مخاطبین کاریکاتورهایتان مواجه شده اید؟
بختیاری: تنها یکبار بخاطر طرح کاریکاتوری از چهره شیخ ابراهمی نماینده خامنه یی درامور افغانستان مورد بازخواست اطلاعات رژیم ایران قرار گرفتم اما مورد دیگریکه قابل یادآوری باشدرا بیاد ندارم .
سؤال: به نظربسیاری ها کاریکاتورفقط به منظورخنداندن طرح نمیگردد، بلکه حرفها و پیام های دیگری نیزدرپس آن است چه خوب است، درآن باره توضیح بدهید.
بختیاری: نکته ی خوبی را یادآورشدید، کاریکاتورجدی تر از ریشخند و نیشخند است. کاریکاتور بیان حقایق تلخ است تا استهزاء. این هنربا لطیفه، جوک و طنز تصویری یا موارد دیگری ازین قبیل تفاوت دارند. کاریکاتورچیزی نیست که اکثرا مردم ما برداشتی از آن دارند. بعقیده من یک کاریکاتور خوب هیچگاه نمی خنداند یک کارتون خوب باید آگاهی دهنده باشداعلان باشد نه آنی ومضحک که نقطه انقضایش قبل ازمصرف برسد.
سؤال: گاه گاه، بعضی ازکارهایتان کمی پیچیده اند که مخاطبین خاصی دارند، به نظرشما بهتراست کاریکاتور باید رک، گویا و ساده باشد و یا پیچیده وخاص فهم؟
بختیاری: کاریکاتوررا طراح اجرا مینماید اما دریافت وتعبیر در دست بیننده یا مخاطب است، هر کس برداشتی به قدر توان خود از آن دارند.گاهی طرحی را میبینیم که گفتنی های نقیض دارند.گاهی کارتونی کشیده میشود که یک المُنجد حرف را بهمراه دارد .کاریکاتورباید بیننده را دنبال خود بکشاند،اورابه فکر وادارد کارتون خوب باید بیننده را درخود غرق نماید.بعقیده من کارعریان ارزش ارایه را ندارد وکاریکاتورخوب آنست که درعین سادگی عمیق.گویاوحاوی پیام بوده وکمترتاریخ مصرف داشته باشد.
سؤال: یک کاریکاتوردرروشن ساختن افکارعامه چه نقشی را میتواند دارا باشد ؟
بختیاری: نخست باید بدانیم که در جامعه ی که روی آن بحث میکنیم کاریکاتوردرین بازاراز چه قیمت برخوردار است؟این هنردرکشور های مترقی میتواند نخست وزیر جرمنی را به محکمه بکشاند.میتواندانقلاب کیوبارا رهبری کند.میتواندترور ریگان را پیش گویی نماید.میتواندسقف درآمد سرانه مکزیک را ارتقا دهد.میتواند صدراعظم جاپان را از خشم وادار به حمله قلبی نماید.اما در کشور های مثل عربستان، ایران افغانستان ودگر کشورهای دین ابزار،کاریکاتورکوتاه ترین راه رسیدن به زندان.شلاق و در نهایت تجربه ی عبور از حلقه ی دار خواهند بود. اما درمجموع کاریکاتور به تنهایی یک رسانه قوی و نشکن بوده که میتواند جهت دهنده باشد .میتواند درجامعه ایجاد تحول نمایدوبرعکس به همان میزان کاریکاتور میتواند مخرب ،ویرانگرومتشتت باشد .
سؤال: ازکارهای دیگرکاریکاتوریست های کشور ویا کشورهای منطقه کارکی ها را بیشترمیپسندید؟
بختیاری: متاسفانه دربین هنرمندان کاریکاتوریست هموطن ما کمتر کسی دیده میشود که این هنررا جدی گرفته باشند.تقریبا همه نقطه صفررا بطواف گرفته ایم . اکثر آنچه را که کارتونیست های ما تحویل مطبوعات میدهند درمجموع به لقمه های جویده شده می مانند. یعنی اغلب کاریست که بعد از دیگران تکرار میگردندو ابتکارونوآوری کمتری درآثاراین دوستان دیده میشود وبا تاسف باید گفت که حرف تازه برای مخاطب خویش کمتر داشته ایم وعلت عمده آن نیز پراگندگی، عدم توجه ، مرکزیت وحمایت ازین قشر بوده است. اما درین میان کارهای بعضی ها مستثنی وجدی است ولی دوراز منطقه استادان بزرگ بسیاری هستند که هرکدام دنیای ازگفتنی را درسایه روشن های بسیط خویش میگنجانند همانند: آیدین آغداشلو،زلات کوفیسکی ، کوزوبوکین ، آرث، بارتاک ودگرهای دیگر.اما در کشورهای نزدیک کاریکاتوریست های؛چین، ترکیه،ایران وبحرین بیشتر شهرت جهانی درین رشته کسب نموده اند .
سؤال: آیا درهنگام طرح کاریکاتورهایتان، خودتان را هم خنده میگیرد یا خیر؟
بختیاری: یادم نیست تاکنون روی طرح های مضحک کار کرده باشم زیرا کارتونهای که من کار کرده ام کسی را نمی خندانند. درون مایه ی کارهای من همیشه با پرسش ودرد عجین بوده اند ودرد کسی رانمی خنداند.من با مخاطبین خویش شوخی ندارم ودوست دارم حرفی رااگر دارم جدی بگویم. میخواهم احساسم را درین قالب تحویل بیننده بدهم وگفتنی خویش را ازین طریق بگوش آنهای که کارهایم را میبینند برسانم.
به عنوان آخرین سؤال: چه موقع بیشترازکاریکاتورهایتان لذت میبرید، زمانی که مخاطب را بیشتربخنداند یا بیشتربسوزاند؟
بختیاری: هدف عمده من از کار روی کاریکاتور وطراحی رسانیدن بیان واقعیت های محسوس من اند. وقتی از کارم لذت میبرم که گفتنی وپیام خویش را در سایه ی کاریکاتورتقدیم توانسته باشم . تنها رضایتی که برایم دست میدهد همانا بیان حرفهایست که دردل دارم و میخواهم دراین قالب(کاریکاتور) برای مردم مطرح نمایم .
امین وحیدی: بختیاری عزیز، تشکرازوقت گرانبهایتان که درخدمت روشنی اذهان عامه قراردادید.