چند روز پیش سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که این وزارتخانه در حال بررسی امکان راه اندازی مدارس افغانی ها در ایران است.
الناز محمدی: سرنوشت خیلی هاشان شبیه هم است. یعنی اگر معتقد به موضوعی به نام سرنوشت باشید و به دنبال این اعتقاد فکر کنید که هر کس سرنوشت و یا « پیشانی نوشتی» مخصوص به خودش را دارد، باید یک استثناء هم قائل شوید: کودکان افغان، کودکان افغان مهاجر. کودکان افغان مهاجر همه شان تنهایند. همه شان سختی کشیده اند. همه شان صورتهایشان پیر است. همه شان با آن لپهای گلی – حتی اگر در آب و هوای معمولی ایران زندگی کرده باشند – پر از محرومیتند. وقتی پای حرفهایشان بنشینی خیلی چیزها هست که دلشان میخواهد و ندارند.
حالا دیگر چندسالی می شود که تحصیل رایگان کودکان افغان در ایران تبدیل به یکی از همین آرزوهای دست نیافتنی آنها شده است. برای خیلی از آنها هنوز که هنوز است مدرسه و معلم و کلاس درس معنا ندارد. با اینکه هرسال موقع آمدن ماه مهر، از سوی مسئولان آموزش و پرورش منتشر می شود و قولهایی هم از سوی آنان در مورد بهتر کردن وضعیت تحصیل کودکان افغان شنیده می شود اما به طور عملی تعداد زیادی از این کودکان، کودکانی که بسیاری شان دارند وارد مرحله نوجوانی عمرشان می شوند، هنوز بلد نیستند اسم خودشان را بنویسند.
تحصیل کودکان افغان در ایران سیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. بعد از چندین سال که این کودکان نمی توانستند وارد مدارس کشور شوند. بعد از چندسال به این کودکان، آن هم به صورت محدود اجازه شده تا به بتوانند در کلاسهای درس و پشت میز، کنار کودکان ایرانی و هم زبان خود بنشینند، اما چندسالی از این قانون نگذشته بود که دوباره ثبت نام کودکان افغان در مدارس ایرانی ممنوع شد. اما حالا و بعد از تمام « شل کن، سفت کنهایی» که آموزش و پرورش در مورد تحصیل این کودکان به راه انداخته است، دو سالی می شود که برای کودکان افغان کارتی به نام کارت تردد صادر می شود و این کودکان با در دست داشتن این کارت، می توانند با پرداختن شهریه به مدارس ایرانی راه پیدا کنند. کارتهایی که هرچند تبلیغات زیاد در مورد آنها می شود اما امسال و با وجود تمام شدن مهلت ثبت نام در مدارس، هنوز این کارتها صادر نشده اند. این تصمیم بعد از آن گرفته شد که دولت آیین نامه ای را تصویب کرد که بر اساس آن دانش آموزان و دانشجویان مهاجر افغان می توانند در مدارس و دانشگاههای اکشور آموزش ببینند.
اکرم خاتم، فعال حقوق کودک با اشاره به سرگردانی حدود ۴۰۰ هزار کودک افغانی که همچنان از چرخه آموزش و تحصیل محروم هستند در این مورد می گوید: « درحالی که تمام دانش‌آموزان ایرانی در حال ثبت نام در مدارس و انجام مقدمات آغاز سال جدید تحصیلی هستند، ۴۰۰ هزار دانش آموز افغانی همچنان منتظر پیام تائید و مجوز دولت مبنی بر آموزش کودکان افغان در مدارس کشور هستند.»
در حال حاضر بیش از ۱۰۰ هزار دانش آموز افغانی در مدارس کشور تحصیل می کنند که حدود ۷۷ هزار نفر از آنها در شهرستانهای استان تهران مشغول به تحصیل هستند.
ایجاد مدرسه برای افغانیها
بعد از تمام تصمیمهایی که تا به حال در مورد آموزش کودکان افغان در سن تحصیل گرفته شده، چند روز پیش سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که این وزارتخانه در حال بررسی امکان راه اندازی مدارس افغانیها در ایران است.
جمال صبح خیز در گفتگو با مهر درباره وضعیت مدارس غیرقانونی افاغنه که هر سال از سوی آموزش و پرورش بسته می شود گفت: «هم اکنون کمیته کارشناسی در حال تصمیم گیری درباره وضعیت دانش آموزان افاغنه و مدارس آنان است.»
سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: « یکی دیگر از مواردی که درباره اتباع افغانی در دست بررسی است وضعیت ادامه تحصیل آنها در مدارس جمهوری اسلامی ایران است که باید ساماندهی شوند.»
وزارت آموزش و پرورش بعد از آن این خبر را اعلام کرده که چندوقت پیش، دولت ایجاد مدارس غیرانتفاعی با همکاری هر دو کشور ایران و افغانستان در داخل ایران را تصویب کرد. اما این تصمیم با اعتراض فعالان حوزه کودک روبرو شده است. این فعالان معتقدند که پس از سالها که کم کم وضعیت تحصیلی این کودکان دارد سر و سامان می گیرد، ایجاد مدارس مخصوص افغانی ها، نه تنها گام مثبتی نیست بلکه نوعی تبعیض در حق آنهاست.
اکبر یزدی، فعال حقوق کودک در این مورد به « خبر» می گوید: « اینکه آموزش و پرورش بخواهد برای بچه های افغانی مدارس جدا احداث کند ظلم بزرگی در حق آنهاست، چرا که این کودمان در این حالت احساس تبعیض زیادی خواهند کرد و از سوی دیگر شاید به خاطر اینکه متاسفانه در جامعه ما ذهنیت بدی در مورد مهاجران خارجی وجود دارد باید از این قضیه مطمئن بود که در این مدارس جدا باید منتظر اتفاقات بد و برخوردهای سنتی معلمان با این دانش آموزان باشیم.» این عضو جمعیت دفاع از حقوق کودکان کار معتقد است که هیچ دلیلی وجود ندارندکه دانش آموزانی را که هم زبانند فقط به خاطر قومیتشان از هم جدا کنیم.
مریم اسماعیلی، مسئول آموزش این جمعیت نیز به « خبر» می گوید: « طبق کوانسیون بین المللی حقوق کودک، تحصیل برای همه کودکان از هر ملیت، قومیت، مذهب، جنسیت و … اجباری است. از سوی دیگر وقتی که کودکان اعم از مهاجر و غیرمهاجر، هم زبانند، نباید آنها را از هم جدا کرد چرا که این مسئله آنها را منزوی می کند و مشکلات شخصیتی زیادی را برای آنان به وجود می آورد.»
کار یا تحصیل؟
در حال حاضر برای تحصیل دانش آموزان افغانی در مدارس دولتی کشور، از دانش آموزان در مقطع دبستان، مبلغ ۵۰ هزار تومان و از دانش آموزان در مقطع راهنمایی و دبیرستان ۷۰ هزار تومان گرفته می شود. فعالان حقوق کودک در این مورد معتقدند که همین مسئله فشار زیادی را به خانواده این کودکان می آورد و همین باعث می شود که آنها تریجح بدهند فرزندانشان کار کنند تا تحصیل.
براساس مادۀ ۲۲ پیمان نامه حقوق کودک که ایران از سال ۱۳۷۳ آن را پذیرفته است کشورهای عضو پیمان نامه باید اقدامات لازم را به عمل آورند تا تضمین شود کودکی که متقاضی پناهندگی است یا طبق قوانین و مقررات بین المللی یا داخلی پناهنده محسوب می شود ، اعم از اینکه که همراه والدین خود یا شخص دیگری باشد و یا همراه نداشته باشد ، از حمایت مناسب و بشردوستانه بهره مند شوند. با این حال هیچ سازمانی متولی این کودکان نیست. مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور در جدیدترین اظهار نظر خود گفته است که سازمانهای حمایتی دولتی وظیفه‌ای برای نگهداری از این کودکان ندارند و این مسئله بر عهدۀ سازمانهای غیردولتی و NGO هاست.
به گفتۀ سرپرست سازمان بهزیستی استان تهران تا کنون سه هزار کودک از شهرداری به بهزیستی تحویل داده شده است که بسیاری از آنها اتباع بیگانه هستند. بیش از ۷۰ درصد کودکان کار و خیابان ایرانی نیستند و از ۳۰ درصد باقی مانده تنها ۳ درصد جزو گروه هدف بهزیستی قرار می گیرند و مابقی کودکانی هستند که به دلایلی همچون عدم تحصیل و کار و مشکلات خانوادگی به خیابان روی می آورند.
داود هزاره عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران یکی از دلایل اشتغال به کار کودکان افغان را عدم اشتغال به تحصیل این کودکان می داند و در این باره به « خبر» می گوید:« کودک کار مجاز حتی اگر خانوادۀ فقیری داشته باشد باز هم می تواند درس بخواند اما کودک غیرمجاز چون از امکان تحصیل هم محروم است برای رفع بیکاری حتی اگر نیاز شدید به کار نداشته باشد به کار در خیابان ، دستفروشی و دوره گردی مشغول می شود. البته در حال حاضر برای بچه های غیرمجاز که مشکل اقامت در ایران دارند از طریق سفارت افغانستان و با حمایت ایران به صورت مجوز دادن امکان تحصیل این بچه ها فراهم شده است.توسعۀ این مدارس خودگردان گام مثبتی است که می تواند بچه ها را از خیابان جمع کند و با مشغول کردن آنها در مدارس و فراهم کردن زمینۀ تحصیل آنها را وارد یک فرایند دیگری کند.»
در پیمان‌نامه حقوق کودکان، موارد بسیاری مبنی بر حمایت از حقوق طبیعی آنها وجود دارد که یکی از این موارد، حمایت از حق طبیعی تحصیل کودکان از هر نژاد و از هر رنگی است. فاطمه قاسم‌زاده، فعال حقوق کودک با اشاره به این مطلب می‌گوید: « در پیمان‌نامه حقوق کودک، بهداشت، آموزش و بسیاری از حقوق اولیه یک کودک بیان شده است. البته این مسئله درست است که کودکانی که دارای کارت تردد هستند می‌توانند در مدرسه‌ها نام‌نویسی کنند ولی موضوع این است که تکلیف کودکانی که این کارت را ندارند چه می‌شود؟ »
کوکچه پرس