لباس زنان هزاره

داکتر حفیظ الله شریعتی سحر

پوشاک زنان هزاره بسیار زیبا و جالب توجه است. این لباس ها عبارت اند از: دامن چین دار که با تنبان یا زیر جامه همراه است. تنبان های زیری از پارچه های ارزان مانند: چیت گلدار و دامن های رویی از پارچه های بهتر مانند مخمل یا زری و تور اند و در پایین حاشیه یا تزیین دارند. پیراهن زنان تا ساق پا، یقه بسته و آستین بلند است و در دو طرف پهلو رو به پایین چاک دارد که روی دامن ها قرار می گیرد. برخی از این لباس ها چاک ندارند و به صورت گل(دایره) ساخته می شوند. اگر پیراهن از جنس ساده و گلدار نباشد، پیش سینه را پولک دوزی می کنند.
بدون شک همه افسانه‌ها و پیشینۀ مردم هزاره با آداب و رسوم و پوشش این منطقه پیوند خورده است که اگر این پوشش در افغانستان بی‌نظیر نباشد، می‌شود گفت کم نظیراست. پوشاک مردم هزاره در نهایت زیبایی و سادگی نمادی از پوشش اصیل هزاره‌هایی است که امروز جز در برخی مناطق روستایی در جای دیگر شاید نتوان نشانی از آن یافت. پوشاک زنان هزاره بنابه موقعیت اجتماعی، اقتصادی و شرایط سنی از ویژگی‌های مشخصی برخوردار است. پوشاک زنان جوان هزاره با پارچه‌های گوناگون در رنگ‌ها و طرح‌های شاد با چادر زیبا و رنگی همراست اما زنان مسن‌تر پارچه‌هایی به رنگ تیره با طرح‌های ساده و سیاه و سفید را ترجیح می‌دهند.

چادرهای زنان هزاره که در زبان محلی به آن «لاته» می‌گویند علاوه بر وظیفۀ پوشش، زیبایی خاصی به زنان هزاره می‌دهد. «لاته» و «چادر» سرپوش نخی مخصوصی است که زنان هزاره به سر می‌کنند. «لاته» را در حالت عادی و در روزهای معمولی می‌پوشند ولی چادر را بیشتر در مراسم جشن و سرور سر می‌کنند. پیراهن زنان هزاره دارای برشی ساده، بلند و فراخ با طرح‌های گلدار و رنگ‌های متنوع است. لباس زنان هزاره دارای قسمت‌های مختلفی چون «بالاتنه یا پیرو»، «ایزار» یا «تن بان‌» و وسکت «جلیقه» است.

لباس محلی مردان و زنان هزاره در کنار دیگر اقوام و طایفه‌های هزاره با زیبایی‌های منحصر به فرد خود همواره مجالی برای تجلی ذوق و استعداد طراحان لباس‌های روز بوده است. در حقیقت لباس محلی و سنتی در هزارستان نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن است و نوع دوخت این لباس‌ها و رنگ‌های به کار رفته در این پوشش‌ها منحصر به‌فرد و بی‌نظیر است.

لباس زنان و دختران هزاره از هم متفاوت است، زنانی که سن سالی از آن ها گذشته همان لباس‌های قدیمی که عبارتند از:
۱- چادر ۲- قدیفه (چارقد)
۳- وسکت ۴- پیراهن بلند و گشاد ۵- شلوار بلند و گشاد
۶- دستمالی که به دور سر می‌بندند.
دختران جوان هم مانند پسران جوان لباس‌های مد روز را می‌پوشند و بندرت دختران لباس‌های زنان را به تن می‌کنند. امروزه برخی از آنان مانتو شلوار می‌پوشند.

وسکت
زنان هزاره روی پیراهن، وسکت کوتاهی که از زری گلدار یا مخمل است می پوشند. این وسکت(جلیقه) با ماشین دستی با نخ دوخته می شوند. دوخت این وسکت ها بسیار زیبایند. انواع درخت، پرنده و خط های کج و پیچان در آن دوخته می شوند. هزاره ها با دوختن و بند انداختن سکه های نقره ای روی وسکت برای نو عروسان، لباس عروس می سازند. سکه های نقره ای که روی وسکت (پر روپی) عروس های هزارگی دوخته می شدند، از نوع سکه های شاهی بودند که اکنون از بین رفته اند. امروزه وسکت های نو عروس های هزارگی را با سکه های معمولی تزیین می کنند.

کلاه(سرغوت یا سرغوج)
کلاه یی که سرغوچ می نامند از جنس پارچه ی زیبا و خوش دوخت و چند تکه است که زنان هزاره بر سر می گذارند. پس از آن که کلاه را سر کردند، موهای بلند عقب سر را در داخل دم و آویزه کلاه می اندازند. دختران جوان روی چارقد، تور یا زری سه گوش بزرگی سر میکنند و آن را با سنجاقی محکم زیر گلو میبندند و روی آن را از قسمت جلوی سر و بالای پیشانی دستمال کلاغی رنگی میبندند. و کلاغی از پشت سر گره میزنند و قسمت زیادی آن را از پشت آویزان میکنند.

زیور آلات
زیور روی لباس زنان گلوبند زرین یا اشرفی همراه با دانههای رنگارنگ دکمه و النگو و دستبند نقره یا طلا است. هزاره ها از طلا کمتر استفاده می کنند. وسایل زینتی هزاره ها بیشتر از زر(نقره) اند.

پیکی
پیکی دایره ی ماه گون است که نو عروسان هزاره آن را روی پیشانه به صورت عمودی می بندند. به این دایره که در اطراف آن منگوله های از زر به صورت های مختلف مانند نقش درخت، بوته ی گیاه و شاخه های گل است، تاویذک(تعویذ کوچک) هم می گویند. تعویذک مانند تعویذ دارای چهارگوش و لوزی مانند است. در هر گوش آن چند تعویذ کوچک دیگر آویزان می شود که هنگام بالا و پایین کردن سر صدای موسیقی دلنشینی می دهد.

جودانه و طوق
طوق همان گردن بند است که عروس های هزارگی هنگام عروسی آن را به گردن می آویزانند. جودانه آویزه های طوق است که به صورت عمودی برآن گره زده می شود. جودانه یک نیم دایره ی کلان است. در کناره های این دایره چند منگوله و طوق کوچک جا گذاشته می شوند. هر طوق دارای چند دایره و چند طوق کوچک تراست. این طوق های سلسله وار در چند منزل ساخته می شوندکه به آن جودانه ی چند منزله می گویند. آخرین منزل و طبقه ی این طوق ها باریک تر است که در راس آن دایره یی کوچک وجود دارد. داخل این دایره پراست. روی این دایره نگین بزرگی به رنگ سرخ(قرمز) جا گذاشته می شود که هنگام تکان خورن نور می دهد.

بالی و سلسله
بالی همواره با سلسله ی کوچک همراه است. چند منگوله و طوق که به شکل پیکی ساخته می شود. عروس های هزاره بالی را در نباگوش به صورت عمودی آویزان می کنند. طرف پایین بالی همسان با گوشواره است و بالای آن به کلاه و یا سرغوچ عروس بند می شود. سلسله به صورت افقی روی پیشانه ی عروس کشیده می شود و بالای دو گوش عروس بند می گردد. سلسله دارای آویزه های زیادی است که در وسط آن پیکی قرار می گیرد.

تیقی چیغی(حمایل)
تیقی چیغی- حمایل عروس هزارگی مانند حمایل تفنگ ساخته می شود با این تفاوت که در آن به جای تیر و گلوله سکه های زرین یا اشرفی همراه با دانه های رنگارنگ دکمه جا گذاشته می شود. حمایل مانند کلاه با سوزن به زیبایی تمام دوخته می شود. برخی مناطق هزاره نشین حمایل را با نخ های رنگارنگ روی پارچه می دوزند.

انگشتر، گوشواره و خال بینی
انگشتر عروس هزاره ها بیشتر از نقره است اگر چند این روزها طلا جای نقره را گرفته است. زرگران هزاره برای ساختن انگشتر نخست نقره را آب می کردند و سپس در قالب های از پیش ساخته شده می ریختند و از آن انگشتر به اندازه های مختلف می ساختند. نگین انگشتر عروس های هزاره از سنگ های قیمتی داخلی و خارجی درست می شد. مشهور ترین نگین های انگشتر در هزارستان عبارت بودند از عقیق، فیروزه، لعل بدخشان، لاجورد، زمرد و مانند آن که به شکل بسیار نیکویی تراشیده و جا گذاشته می شدند.

گوشواره نیز مانند انگشتر از نقره درست می شد، اگر چند امروزه جای آن را طلا گرفته است. گوشواره ها به شکل های مختلف ساخته می شدند که نوع معمول آن لوزی، سه گوش و چهار است.

خال بینی را زرگران هزارگی از نقره می ساختند. شکل معمول خال بینی ها شکل نقطه ی ریز و دکمه بسیار کوچک اند که از دور خیلی به چشم نمی آیند.

آرایش
زنان هزاره کمتر آرایش می کنند. تنها فرق زنان با دختران هزاره در این است که دختران هزاره «چتر زلف» دارند. هنگام عروسی برای آرایش عروس این چتر زلف را درست می کنند. پیچه را زنان و عروس های هزارگی می بندند و دختران زلف را جلوی صورت پیج می دهند و با پنگ(سوزن مو) به هم پیوند می دهند. موهای پشت سر زنان هزاره بیشتر اتیکی(بافته) اند اما موهای دختران برخی افشان اند و برخی از وسط بند می گیرند و پیچ در پیچ تاب می خورند. زنان هزاره ها بیشتر نیازمندی های روزانه خود را محدود و آسان در نظر می گیرند و به وسیله خود مرتفع می سازند. مثلا خود آرایش گراند، نوازندگی را نیز خود به عهده دارند و در جشن ها و عروسی ها ساز خود می زنند و می خوانند. آنان طبیب سنتی خود اند و کم تر به پزشک مراجعه می کنند.