نویسنده: محمد مظفری
بخش نخست:
جایگاه اقتصادی گردشگری در بامیان و جهان
اشاره: چندی قبل خبری را خواندم که تیتر و اولین جمله خبر آن بسیار امیدبخش و خوشحال کننده بود و مطمئن هستم هریک از شما نیز بعد از خواندن این خبر خوشحال می شدید. اما شک دارم وقتی خبر را تا به آخر بخوانید،بازهم خوشحال باقی بمانید.
اولین جمله این خبر این بود: «عواید گردشگری و تعداد بازدید کنندگان، از ساحات تاریخی ولایت بامیان دو برابر شده است.»
گردشگری در افغانستان به دلیل شرایط موجود امنیتی و سیاسی با مشکلات زیادی روبه رو است و با وجود مکانهای طبیعی و تاریخی زیاد، درآمد افغانستان از این طریق تقریبا صفر است.
در این نوشته سعی شده است تا گردشگری در جهان و افغانستان به صورت مختصر مقایسه شده و مشکلات گردشگری در بامیان که یکی از مهمترین ساحات تاریخی و گردشگری افغانستان و جهان است ذکر شود و نیز نقش گردشگری در اقتصاد جهان و نیز نقش آن در کاهش بیکاری در افغانستان که یکی مهمترین دلایل مهاجرت در افغانستان می باشد به صورت مختصر بیان شود.
نقش صنعت توریسم در کشورهای تک محصولی
کشورهای تک محصولی از نظر اقتصادی دچار مشکلات زیادیاند و از ثبات و رشد اقتصادی موزون و منظمی برخوردار نیستند.به طور مثال کشورهایی که از نظر اقتصادی متکی به کشاورزی میباشند، تنها راه درآمد‌شان محصولات و فراورده‌های کشاورزی است. این ویژگی همواره این کشورها را در معرض خطرات اقتصادی قرار می‌دهد. چرا که تغییر در محصولات کشاورزی به دلایل خشکسالی، سیل، ارزانی محصولات کشاورزی در سطح جهان، آفت‌زدگی محصولات و … همواره در کمین اقتصاد آن کشور است و زمانی که این مشکلات دامنگیر کشاورزی می‌شود، کشور تک محصولی متکی به کشاورزی در یک بحران فرو خواهد رفت. افغانستان مثال خوبی برای این‌گونه کشورهاست. خشکسالی، سیل و آفت‌های کشاورزی همواره، یگانه منبع درآمد و تأمین زندگی ساکنان این کشور را تهدید کرده و مردم را در خطر قحطی و گرسنگی قرار داده است. خشک‌سالی‌های اخیر، علاوه بر جنگ و ناامنی، میلیون‌ها نفر را با سوتغذیه روبه‌رو نموده و باعث مهاجرت‌های ناخواسته به داخل و خارج شده است.
با توجه به مشکلات اقتصادهای تک محصولی، کشورها سعی دارند خود را از این حالت خارج سازند تا مشکلات کمتری دامنگیر آنان شود.
پیدا کردن راه‌هایی برای درآمد و خارج‌شدن از حالت تک محصولی با توجه به توانایی و استعداد کشورها متفاوت است. راه جدید درآمدزایی باید تکیه‌گاه اقتصادی خوبی برای آن کشور باشد و نیز بتواند کشور را در رقابت با سایر رقبا از جایگاه خوبی برخوردار سازد.
کشورهای جهان سوم مثل افغانستان طبیعتا نمی‌تواند در بخش تکنولوژی و تولید کالاهای صنعتی موفق باشد و از میدان رقابت با غول‌های اقتصادی بیرون آید. این کشورها باید به داشته‌های بالقوه‌ی خود تکیه کند و سعی در استفاده از این داشته‌ها که به صورت طبیعی و تاریخی در اختیار آنهاست استفاده نماید. یکی از گزینه‌های خوب پیش روی این کشورها استفاده از صنعت گردشگری است. هرکشور با توجه به طبیعت خاص خود، آثار تاریخی به‌جا مانده از گذشته، فرهنگ و رسوم رایج در آن و … می‌تواند جاذبه‌هایی برای سایر ساکنان زمین داشته باشد تا برای بازدید و آشنا شدن با این جاذبهها هزینه کند و پولی را برای این کار اختصاص دهد. میزان موفقیت هرکشور در این زمینه در جذب بازدیدکنندگان خارجی و درآمدزایی از این طریق، به میزان دراختیار داشتن این جاذبهها و توجه برای حفظ، نگهداری، تقویت، تبلیغ و ارائه‌ی خدمات و ایجاد سهولت برای علاقمندان به بازید از این جاذبهها بستگی دارد.
گردشگری
طبق تعریف سازمان ملل: «گردشگر کسی است که به منظور تفرج، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش یا زیارت به کشوری غیر از کشوری که در آن اقامت دارد سفر می کند مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از ۲۴ ساعت کمتر و از شش ماه بیشتر نباشد»
گردشگری به دوسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. گردشگری داخلی در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور انجام می‌شود و گردشگری خارجی به سفر و دیدار از کشورهی خارجی به منظورهایی که در تعریف آمده است، اطلاق می‌شود.
گردشگری شاخههای متعددی دارد که یکی از شاخههای مطرح آن گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم است.
طبق تعریف مجمع بین‌المللی اکوتوریسم (TIES) «اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و موجب بهبود کیفیت زندگی مردم محلی می شود.» در این نوع گردشگری یا توریسم به حفظ و نگهداری طبیعت و منابع طبیعی و نیز فرهنگ آن منطقه احترام گذاشته شده و یک نوع سفر غیر مصرفی است که به اقتصاد مردم منطقه کمک می‌کند. طبق آمارها، در دودهه‌ی اخیر اکوتریسم یا گردشگری طبیعی رشد چشمگیری داشته و طبق پیش‌بینی که قبلا انجام شده بود، تا سال ۲۰۱۰ پنجاه درصد کل گردشگری به گردشگری طبیعی تعلق می‌گرفت.
در افغانستان با توجه به شرایط جغرافیایی برخی مناطق مثل بامیان، این شاخه از توریسم می‌تواند جایگاه بسیار خوبی از نظر درآمدزایی داشته باشد. داشتن مناظر طبیعی بکر، دره‌‌های منحصر به فرد، آثار تاریخی و … می‌تواند اکوتوریسم را در افغانستان به یک منبع پردرآمد برای مردم و دولت تبدیل کند. در حال حاضر مرکز اکوتوریسم در بامیان مشغول فعالیت می‌باشد که از نزدیک به سه سال قبل توسط نیوزلند ساخته شده است.
تعدادی از کارشناسان گردشگری، گردشگری بین‌المللی را «امید بخش ترین، پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی که جهان سوم با آن روبه رو است» معرفی کرده‌اند.
گردشگری، امروزه به عنوان یک صنعت مطرح می‌باشد. صنعت پردرآمدی که تمام کشورها توجه خاصی برای توسعه و پیشرفت آن دارد و با آگاهی از اینکه رشد این صنعت بدون رشد زیرساختها و ارکان آن امکان پذیر نیست، سرمایه‌گذاری‌های فراوان در این بخش نمودهاند.
صنعت گردشگری به عنوان سومین صنعت پردرآمد جهان مطرح است و طبق آمار سازمن جهانی گردشگری در سال ۲۰۰۷ تعداد گردشگران جهان به۹۰۰ میلیون نفر رسید که این رقم رشد ۶درصدی را نسبت به سال قبل از آن نشان می‌دهد. این تعداد گردشگر در سال ۲۰۰۷ مبلغ ۳ تریلیون دالر خرج نمودهاند یا به عبارتی سه تریلیون درآمد برای صاحبان صنایع گردشگری داشته است.
سازمان جهانی گردشگری پیش‌بینی کرده است که این رقم سال به سال رشد می‌کند و در سال ۲۰۲۰ تعداد گردشگران در جهان به ۱/۶میلیارد نفر خواهد رسید و این رشد چشمگیر گردشگری یکی از بزرگترین مشکلات کشورهای درحال توسعه را که بیکاری است، تا حد زیادی حل می‌کند چرا که بیش ۵۰ درصد بیکاری با رشد صنعت گردشگری در این کشورها حل می‌شود. با توجه به این آمار، افغانستان که در حال حاضر به گفته‌ی مقامات وزارت کار و امور اجتماعی جمعیتی نزدیک به ۳/۵ میلیون بیکار دارد، آیا می‌توان امیدوار باشد که سهمی هرچند کوچک از این خوان گسترده داشته باشد؟ نعمتی که طبیعت و تاریخ برای این مردم به ارث گذاشته است و تا به امیروز نه تنها از آنها برای پیشرفت و ترقی استفاده نشده که در جهت تفرقه و اختلاف به کار گرفته شده است و از هرکاری در جهت از بین بردن و ویران کردن آنها دریغ نشده است و این ثروت‌های ملی و جهانی، چون خاری در چشم تصور و نابود شده‌اند.
در حال حاضر شاید نتوان گردشگری در افغانستان را به عنوان یک صنعت یاد نمود چرا که هیچ یک از ویژگیهای این صنعت را ندارد و هیچ کس در افغانستان به گردشگری به چشم یک صنعت نگاه نمی‌کند. با توجه به آمار و ارقامی که از مهمترین ولایت تاریخی و توریسی افغانستان، بامیان، در رسانه‌ها به نشر رسیده است این گفته ثابت می‌شود. ارقامی که از مقایسه‌ی آن با ارقام جهانی و گفتن آن، هر افغانستانی را متأثر و ناراحت می‌کند. به گفته‌ی آقای فولادی، مسؤول اکوتوریسم بامیان، در سال ۲۰۱۰ در مجموع درآمد گردشگری این ولایت۴۰۰ هزار دالر بوده است. به گفته‌ی وی تعداد ۴۱هزار نفر داخلی و فقط ۶۰۰ نفر گردشگر خارجی از این ولایت تاریخی و باستانی دیدن کرده است.
این ارقام موقعیت و جایگاه افغانستان را در مقایسه با کشورهای گردشگرپذیر دیگر به خوبی نشان می‌دهد. به طور مثال کشوری مثل ایران که جایگاه نزدیک به صدمین کشور را در میان کشورهای گردشگرپذیر دارد، در هرماه میزبان حدود۱۷۰ هزار گردشگر خارجی است یا کشور ترکیه که در هرماه بالغ بر ۲/۵ میلیون گردشگر از آن بازید می‌کند. کشورهایی که در حال حاضر در جهان بیشترین گردشگر را جذب میکنند، کشورهای فرانسه، آمریکا، اسپانیا، ایتالیا و اتریش میباشند. از نظر میزان درآمد این صنعت نیز به ترتیب کشورهای اسپانیا، فرانسه و آمریکا در ردیفهای اول تا سوم میباشند. کشورهای اسپانیا، اتریش، فرانسه و ایتالیا کشورهای اروپایی هستند که گردشگری از عمده‌ترین راه درآمد آنها محسوب می‌شود. در میان کشورهای اسلامی نیز مصر، ترکیه و عربستان میزبان بیشترین گردشگر میباشند.
با توجه به این آمار و ارقام و نیز مقایسه ارقام داده شده با کشورهای سطح اول دنیا، افغانستان هیچ جایگاهی در بین کشورهای گردشگرپذیر ندارد. البته با توجه به شرایط امنیتی، سیاسی، توجه و سرمایه گذاری دولت، زیرساختها و امکانات موجود و … این جایگاه چندان جای تعجب ندارد، اما زمانی باید متأسف شد که بدانیم، نه تنها دولت به صنعتی شدن گردشگری کمکی نمی کند که حتا از بازسازی مجسمه های بودا که مهمترین آثار باستانی بامیان است و مهمترین اثر تاریخی کشور می باشد و می تواند جذب کننده انبوهی از گردشگران خارجی به کشور و بامیان باشد، جلوگیری می کند؛ درحالی که تعدادی از کشورها حتا حاضر به پرداخت هزینه بازسازی این مجسمه ها نیز شده اند.
ادامه دارد…
منبع: روز نامه افغانستان
شبکه ی سرتاسری مردم هزاره